Vadeli İşlem Çeşitleri: Perpetual vs. Teslimatlı Kontratların İnce Ayarları.

Vadeli İşlem Çeşitleri: Perpetual vs. Teslimatlı Kontratların İnce Ayarları

Kripto para piyasaları, geleneksel finans dünyasından ilham alan ancak kendine özgü dinamikleri barındıran yenilikçi türev ürünlerle sürekli gelişmektedir. Bu türev ürünlerin en popüler ve en çok kullanılanları şüphesiz vadeli işlem kontratlarıdır. Yeni başlayan bir yatırımcı için, piyasada sunulan farklı vadeli işlem türlerini anlamak, başarılı bir ticaret stratejisi oluşturmanın temelini oluşturur. Bu makalede, kripto vadeli işlemlerin iki ana türünü, yani Sürekli (Perpetual) ve Teslimatlı (Delivery) kontratları derinlemesine inceleyecek, aralarındaki ince ayarları ve yatırımcılar için taşıdıkları anlamları profesyonel bir bakış açısıyla ele alacağız.

Kripto Vadeli İşlemlerine Giriş

Vadeli işlemler, belirli bir varlığı (bu durumda kripto parayı), bugünden belirlenen bir fiyattan, gelecekteki belirli bir tarihte almayı veya satmayı taahhüt eden sözleşmelerdir. Bu araçlar, yatırımcılara kaldıraç kullanarak pozisyon açma imkanı sunar ve hem fiyat artışlarından (uzun pozisyon) hem de fiyat düşüşlerinden (kısa pozisyon) kâr elde etme potansiyeli sağlar. Kripto vadeli işlemleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için Kripto vadeli işlem kaynağına başvurabilirsiniz.

Temelde, vadeli işlemler iki ana kategoriye ayrılır:

1. Teslimatlı (Vadesi Dolacak) Kontratlar 2. Sürekli (Perpetual) Kontratlar

Bu iki tür arasındaki temel fark, sözleşmenin sona erme tarihinin varlığı veya yokluğudur.

Teslimatlı (Vadesi Dolacak) Kontratlar: Geleneksel Yapı

Teslimatlı vadeli işlemler, geleneksel emtia ve döviz piyasalarından miras kalan en eski vadeli işlem türüdür.

Tanım ve İşleyiş

Teslimatlı bir kontrat, alıcı ve satıcının, sözleşmede belirtilen gelecekteki bir tarihte (vade tarihi), dayanak varlığı (örneğin Bitcoin) önceden anlaşılan fiyattan takas etmesini zorunlu kılar.

Bu kontratlar genellikle üç aylık periyotlarla (örneğin Mart, Haziran, Eylül, Aralık) piyasaya sürülür ve her bir vade ayının kendine özgü bir sözleşmesi bulunur.

Temel Özellikler

• **Belirli Vade Tarihi:** Her Teslimatlı kontratın sona erme tarihi bellidir. Bu tarih geldiğinde, pozisyon ya nakit olarak tasfiye edilir (nakit uzlaşmalı) ya da fiziksel teslimat yapılır (kripto piyasalarında nadiren fiziksel teslimat görülür, genellikle nakit uzlaşma tercih edilir).
• **Fiyatlandırma:** Teslimatlı kontratların fiyatı, dayanak varlığın spot fiyatına yakın bir eğilim gösterir, ancak gelecekteki teslimat tarihi nedeniyle bir "vade primi" veya "iskonto" içerebilir. Bu fark, faiz oranları, depolama maliyetleri (kriptoda daha az geçerli) ve beklenen enflasyon gibi faktörlere bağlıdır.
• **Zorunlu Uzlaşma:** Vade tarihi geldiğinde, pozisyonunuzu kapatmadıysanız, borsa otomatik olarak uzlaşmayı gerçekleştirir. Bu, yatırımcıların pozisyonlarını vade tarihinden önce kapatmalarını gerektirebilir.

Avantajları

1. **Fiyat Kehaneti:** Vade tarihi belli olduğu için, piyasa katılımcıları belirli bir tarihe kadar olan fiyat beklentilerini daha net bir şekilde modelleyebilirler. 2. **Daha Az Manipülasyon Riski:** Sürekli kontratlardaki gibi sürekli fonlama mekanizmasına ihtiyaç duymadıkları için, piyasa manipülasyonu (özellikle fonlama oranları üzerinden yapılan) riski daha düşüktür.

Dezavantajları

1. **Yenileme Zorunluluğu:** Eğer bir yatırımcı pozisyonunu vade tarihinden sonra da sürdürmek istiyorsa, mevcut kontratı kapatıp bir sonraki vade tarihli kontrata geçiş yapmalıdır (roll over). Bu işlem komisyon ve potansiyel fiyat farkı maliyetleri yaratabilir. 2. **Daha Az Likidite:** Genellikle, en yakın vadeli kontrat en yüksek likiditeye sahip olsa da, Sürekli kontratların sunduğu sürekli likiditeye kıyasla daha az likiditeye sahiptirler.

Sürekli (Perpetual) Kontratlar: Kriptonun İcadı

Sürekli vadeli işlemler, kripto türev piyasalarının en büyük yeniliklerinden biridir ve geleneksel borsalarda yaygın olarak bulunmaz. Bunlar, Bitcoin ve diğer kripto paralar için özel olarak tasarlanmıştır.

Tanım ve İşleyiş

Sürekli kontratlar, adından da anlaşılacağı gibi, belirli bir son kullanma tarihine sahip değildir. Yatırımcılar, pozisyonlarını istedikleri kadar açık tutabilirler. Ancak, bu "sonsuzluk" özelliğini korumak için, Sürekli kontratlar fiyatlarını dayanak varlığın spot fiyatına yakın tutmak amacıyla benzersiz bir mekanizma kullanır: Fonlama Oranı (Funding Rate).

Temel Özellikler

• **Sonsuz Vade:** Kontratın sona erme tarihi yoktur.
• **Fonlama Oranı:** Bu, Sürekli kontratların kalbidir. Fonlama oranı, uzun pozisyon sahiplerinden kısa pozisyon sahiplerine veya tam tersi periyodik olarak (genellikle 8 saatte bir) ödeme yapılmasını sağlayan bir mekanizmadır.

   *   Eğer piyasa aşırı alım bölgesindeyse (uzun pozisyonlar baskınsa), fonlama oranı pozitif olur ve uzun pozisyon sahipleri kısa pozisyon sahiplerine ödeme yapar. Bu, uzun pozisyonları pahalı hale getirerek fiyatı spot fiyata yaklaştırmaya çalışır.
   *   Eğer piyasa aşırı satım bölgesindeyse (kısa pozisyonlar baskınsa), fonlama oranı negatiftir ve kısa pozisyon sahipleri uzun pozisyon sahiplerine ödeme yapar.
   *   Fonlama oranları ve marj yönetimi stratejileri hakkında detaylı bilgi için Vadeli İşlemlerde Fonlama Oranları ve Marj Yönetimi Stratejileri makalesine bakabilirsiniz.

• **Likidasyon Riski:** Kaldıraçlı pozisyonlar açık tutulduğu için, piyasa tersine dönerse, marj seviyeleri düştüğünde pozisyonlar otomatik olarak tasfiye edilebilir (likidasyon).

Avantajları

1. **Esneklik:** Yatırımcıların pozisyonlarını sürekli açık tutabilmesi, piyasa hareketlerini yakalamak için idealdir ve sürekli "roll over" yapma zorunluluğunu ortadan kaldırır. 2. **Yüksek Likidite:** Genellikle, Sürekli kontratlar (özellikle BTC/USDT ve ETH/USDT gibi ana paritelerde) piyasadaki en yüksek likiditeye sahip ürünlerdir. 3. **Kaldıraç Erişimi:** Yüksek kaldıraç oranları sunarak sermaye verimliliğini artırır.

Dezavantajları

1. **Fonlama Maliyetleri:** Eğer pozisyonunuz piyasa trendine karşıysa (örneğin, piyasa yükselirken kısa pozisyonda kalmak), fonlama ödemeleri kârınızı eritebilir veya ek maliyet oluşturabilir. 2. **Fonlama Oranı Volatilitesi:** Aşırı piyasa koşullarında fonlama oranları çok yükseğe (veya çok negatife) çıkabilir, bu da tutma maliyetini öngörülemez hale getirir. 3. **Sürekli Risk Yönetimi:** Vade tarihi olmaması, yatırımcıların sürekli olarak pozisyonlarını izlemesini ve risk yönetimi yapmasını gerektirir. Risk yönetimi, özellikle stop-loss emirlerinin kullanımı açısından hayati önem taşır; bu konuda Kripto Vadeli İşlemlerde Risk Yönetimi: Stop-Loss Emirlerinin Önemi makalesine bakınız.

Perpetual vs. Teslimatlı: İnce Ayarlar ve Karşılaştırma

Bu iki kontrat türü arasındaki temel farklar, yatırımcıların stratejilerini ve risk iştahlarını doğrudan etkiler. Aşağıdaki tablo, bu farkları özetlemektedir:

Özellik	Sürekli (Perpetual) Kontratlar	Teslimatlı (Vadesi Dolacak) Kontratlar
Vade Tarihi	Yok (Sonsuz)	Belirli bir sona erme tarihi var
Fiyat Mekanizması	Spot fiyata fonlama oranı ile yakın tutulur	Gelecekteki teslimat tarihine göre fiyatlandırılır (vade primi/iskonto)
Uzlaşma	Pozisyon kapatılana kadar sürekli açık kalır	Vade tarihinde otomatik uzlaşma (nakit veya fiziksel)
Tutma Maliyeti	Fonlama oranı ödemeleri (pozisyonun yönüne bağlı olarak)	Vade tarihine kadar fiyat farkı (spread)
Likidite	Genellikle çok yüksek (ana paritelerde)	Vade yaklaştıkça yoğunlaşır
Kullanım Amacı	Spekülasyon, kaldıraçlı pozisyon tutma	Belirli bir gelecekteki fiyatı sabitleme (Fiyat koruması)

Fiyat Farklılıkları (Basis)

Teslimatlı kontratlarda, yakın vadeli kontrat fiyatı ile spot fiyat arasındaki farka "Basis" denir.

• **Contango (Pozitif Basis):** Gelecekteki kontrat fiyatı spot fiyattan yüksekse. Bu, genellikle piyasanın gelecekte fiyatın yükseleceğini beklediği anlamına gelir.
• **Backwardation (Negatif Basis):** Gelecekteki kontrat fiyatı spot fiyattan düşükse. Bu, genellikle piyasanın kısa vadede fiyatın düşeceğini beklediği veya spot piyasada anlık arz sıkıntısı olduğu anlamına gelir.

Sürekli kontratlarda ise, fiyat farkı Fonlama Oranı ile yönetilir. Eğer fonlama oranı pozitifse (uzunlar ödeme yapıyorsa), bu durum teorik olarak bir Contango durumunu taklit eder, ancak bu ödeme periyodik olarak gerçekleşir.

Roll Over (Yenileme) ve Fonlama Maliyeti Karşılaştırması

Teslimatlı kontratlarda, yatırımcı vade sonunda pozisyonunu sürdürmek istediğinde, eski kontratı satar ve yeni kontratı alır. Eğer bu işlem Contango durumunda yapılırsa, yatırımcı bir miktar kayıp yaşayabilir (yeni kontrat daha pahalıdır).

Sürekli kontratlarda ise, yatırımcı fonlama ödemelerini kabul eder. Eğer piyasa aşırı ısınmışsa, fonlama oranları çok yüksek olabilir ve bu, uzun süre tutulan pozisyonlar için Teslimatlı kontratların yenileme maliyetinden daha pahalı hale gelebilir.

Örneğin, bir yatırımcı Sürekli kontratta 8 saatlik fonlama ödemesi %0.05 ise, yılda yaklaşık %5.47 (0.05 * 365 / 8 * 24) gibi yüksek bir maliyetle karşılaşabilir. Bu, Teslimatlı kontratların yenileme maliyetini aşabilir.

Yeni Başlayanlar İçin Hangi Kontrat Daha Uygun?

Kripto vadeli işlemlerine yeni başlayanlar için seçim, ticaret hedeflerine ve risk toleranslarına bağlıdır.

Sürekli Kontratlar: Günlük Tüccarlar ve Spekülatörler İçin

Çoğu kripto türev yatırımcısı, yüksek likidite ve sonsuz tutma avantajı nedeniyle Sürekli kontratları tercih eder. Bunlar, kısa ve orta vadeli fiyat hareketlerinden faydalanmak isteyenler için idealdir.

• **Kaldıraç Kullanımı:** Yüksek kaldıraçla kısa süreli hareketlere oynamak isteyenler için en yaygın araçtır.
• **İzleme:** Yatırımcının piyasayı aktif olarak izlemesi ve fonlama oranlarını dikkate alması gerekir.

1. 1. 1. Teslimatlı Kontratlar: Fiyat Koruması ve Uzun Vadeli Tahminler İçin

Teslimatlı kontratlar, genellikle kurumsal yatırımcılar veya belirli bir gelecekteki tarihe yönelik fiyat riskini sabitlemek isteyenler tarafından kullanılır. Kripto piyasalarında daha az yaygın olsalar da, geleneksel finansal hedging mantığına daha yakındırlar.

• **Riskten Korunma (Hedging):** Bir madenci veya büyük bir kripto varlık sahibi, üç ay sonra elindeki varlığı satmayı planlıyorsa, fiyat düşüş riskini ortadan kaldırmak için o tarihe yönelik Teslimatlı kontrat satabilir.
• **Basitlik:** Fonlama oranlarının karmaşıklığı olmaksızın, sadece vade tarihine odaklanmak isteyenler için daha basit bir yapı sunar.

Risk Yönetimi ve Kontrat Türleri

Her iki kontrat türü de kaldıraç içerdiğinden, risk yönetimi her zaman öncelikli olmalıdır. Likidasyon riski her ikisinde de mevcuttur, ancak tetiklenme mekanizmaları farklıdır.

Teslimatlı kontratlarda likidasyon, genellikle vade tarihi geldiğinde pozisyonun marj gereksinimlerini karşılayamamasıyla veya piyasa fiyatının aniden büyük bir sıçrama yapmasıyla gerçekleşir.

Sürekli kontratlarda ise, likidasyon riski fonlama oranlarının sürekli değişimi ve pozisyonun anlık marj gereksinimlerinin karşılanamamasıyla ilişkilidir. Yüksek kaldıraç kullanıldığında, küçük bir fiyat hareketi bile likidasyona yol açabilir. Bu nedenle, her zaman stop-loss emirlerinin ayarlanması şiddetle tavsiye edilir.

Sonuç

Kripto vadeli işlemler dünyası, yatırımcılara Teslimatlı ve Sürekli kontratlar aracılığıyla iki farklı araç seti sunar. Sürekli kontratlar, kripto piyasasının doğasına özgü, esnek ve likit bir ticaret deneyimi sunarken; Teslimatlı kontratlar, geleneksel finansal türevlerin zaman bazlı kesinliğini korur.

Yeni başlayanların, öncelikle Sürekli kontratların fonlama mekanizmasını anlamaları ve risklerini yönetmeyi öğrenmeleri gerekir. Piyasa yapısı ve hedeflenen ticaret ufku belirlendikten sonra, yatırımcılar hangi kontrat türünün kendi stratejilerine daha uygun olduğuna karar verebilirler. Her iki tür de potansiyel olarak yüksek getiri sunsa da, karmaşık mekanizmaları nedeniyle derinlemesine bilgi ve disiplinli risk yönetimi gerektirir.

Önerilen Vadeli İşlem Borsaları

Borsa	Vadeli işlemler avantajları ve hoş geldin bonusları	Kayıt / Teklif
Binance Futures	125×’e kadar kaldıraç, USDⓈ-M kontratları; yeni kullanıcılar 100 USD’ye kadar hoş geldin kuponu alabilir, ayrıca spot işlemlerde ömür boyu %20 indirim ve ilk 30 gün vadeli işlemlerde %10 indirim	Hemen kaydol
Bybit Futures	Ters & lineer perpetual sözleşmeler; 5 100 USD’ye kadar hoş geldin paketi, anında kuponlar ve görevleri tamamlayarak 30 000 USD’ye kadar kademeli bonuslar	İşlem yapmaya başla
BingX Futures	Kopya işlem ve sosyal özellikler; yeni kullanıcılar 7 700 USD’ye kadar ödül ve işlem ücretlerinde %50 indirim kazanabilir	BingX’e katıl
WEEX Futures	30 000 USDT’ye kadar hoş geldin paketi; 50–500 USD arası depozit bonusları; vadeli işlem bonusları işlem ücretlerinde ve alım satımda kullanılabilir	WEEX’e kaydol
MEXC Futures	Vadeli işlem bonusları marj veya ücret ödemesi olarak kullanılabilir; kampanyalar depozit bonuslarını içerir (örnek: 100 USDT yatır → 10 USD bonus kazan)	MEXC’e katıl

Topluluğumuza Katılın

Sinyaller ve analizler için @startfuturestrading kanalımıza abone olun.